Chhul Cancer
CHHUL BAWK (OVARIAN CYSTS) ENKAWL DAN
(DOCTOR KA ZAWHNA)
Source: Zalen.
Zawhna: Chhul bawk (Ovarian cysts) enkawl dan leh ei leh ei loh turte ka hre duh a, khawngaihin min han chhansak hram thei em?
Chhanna: Chhul bawk tiin i sawi a, Ovarian cyst i ti leh bawk si a, chhul (Uterus) bawk a nih chuan Uterine Fibroid hi a common ber chu a ni a; mahse, tun atan chuan Ovarian cyst zawk hi kan thlur bing mai dawn nia. Hmeichhe organs bik (reproductive organs)-ah hian chhul (uterus) hi pakhat a awm a, hmeichhe thi rawn insiam tanna a ni a, chu bakah nau an pai a, a rawn insiamna bawm ber a ni bawk. Chhul chung kil lehlam lehlamah hian chikawng (Fallopian Tubes) a rawn inzawm a, chumi tube tawp bulah chuan hmeichhe chibawm (Ovaries) hi lehlam lehlamah a awm leh bawk.
Chibawm (Ovaries) te hi hmeichhe chi insiamna ber a nih bakah an hmeichhiatna atana pawimawh em em hormones – Estrogen leh Progesterone insiamna khawl ber a ni bawk. Thi an lo neih tan atang khan an menstrual cycle (thineih tirh atanga a lehpek inkar zawng) apiangin an chibawm hian chi a rawn pe chhuak thin a, chu chu Ovulation an ti. Chibawm hian chi (ovum) eng emaw zat a pai a; tichuan, chi rawn chhuak tur bik kha a tuamtu bawm Follicle a awm a, ovulation hunah hian chi kha a rawn pe chhuak a, chi tuamtu chu a chhuahsan a, chumi bawm bang chu corpus luteum kan ti a, amahin a ral ve leh mai thin a ni.
Tichuan, ovulation hunah chi pe chhuak tur Follicle hian a pek chhuah theih loh chuan tui a pai chhunzawm a; tichuan, Follicle Cyst a rawn insiam ta thin a ni.
He cyst (bawk tui pai tiin sawi ta ila) hi hmeichhe khawl hnathawh zulzuia insiam a nih vangin Functional Cyst tiin kan sawi thin bawk. Hei lo hi a dang a la awm leh a, chi a pek chhuah tawh hnuah follicle kha a tui pai a paih chhuak a; tichuan, a sawng tê mai thin a. Mahse, a tui pai a paih chhuah hmaa a inkhar hnan palh chuan bawk tui pai bawk a insiam leh thei a, chu chu Corpus Luteum Cyst an ti leh a, hei pawh hi Functional Cyst tho a ni.
.
Cyst chi dang a la awm leh hlawm a. Chung zingah chuan Chocolate cyst kan tih mai hi a common leh pakhat chu a ni. Chhul timur hi chibawmah a kai palh thei a, chutiang natna chu Endometriosis an ti a, chhulin thi a rawn siam (menstrual blood) ang kha heng timurte hian an siam ve thin a; tichuan, chibawmah hmeichhe thi insiam khawl vangin cyst a awm leh thei a ni. Common dang leh chu Polycystic Ovarian Syndrome (PCOS) an tih mai hi a ni a, chi bawmah khan cyst tereuh tete tam tak a lo insiam a, chu chuan an thi neihte a tibuai a, hmai bawlte pawh an neih phah vak thin bawk. Cystadenoma tih a dang a la awm leh bawk.
.
Kan han sawi takte hi hlauhawm chi an awm lo va, cancer-a insiam chi an ni hek lo. Chutihrualin vanduai palh chuan tlem azawng chu a rei hnua cancer-a insiamte pawh an awm ve leh zeuh bawk. Functional cyst kan tihte hi hmeichhe tleirawl/nula kum 14-25 inkarah an nei duh viau a; tin, nau pai laia insiam a awm fo bawk. A hlauhawm loh nachungin a thang ve thei a, chu chuan tai na, zun lam harsatna te, kawngna/kham te, ek lama harsatna te a thlen ve thei a. Chu bakah chuana inherh (torsion) emaw, puak keh (rupture) te a awm chuan nat vakte a thlen ve fo bawk.
.
Ovarian cyst-te hi tam tak chu routine check-up emawzunkawng lam insawiselna atanga kan hmuh chhuah thin a ni a. Ultrasound hmangin an confirm ber thin. Sawi tak angin functional tam ber hi chu engtia tih ngai lovin amahin a reh ve mai thin a, thenkhat chu naupai venna Oral Contraceptive Pills hmangte pawhin an enkawl dam fo bawk. Pawimawh zawk erawh chu a than leh than loh hi a ni a; chuvangin, thla hnih khat dana ultrasound scanning tih kha a tha thin. Cancer chance te a awm ve theih avangin tumour marker an tih mai, CA-125 blood test te an tihtir bawk thin.
A enkawl kawngah hian ei leh ei loh tur lam a awm hranpa lo va, personal hygiene uluk a pawimawh ang. Tin, thau lutuk hi hmeichhe tan thi neih buai leh harsatna dang a siam duh thin a; chuvangin, ei leh in lam in uluk a pawimawh bawk. Polycystic Ovarian Syndrome neite phei chu kan tar lan angin hmai bawlte an neih phah duh hle mai a, thau leh mawm insum a pawimawh hle bawk ang. Doctor enkawltute thurawn a pawimawh zel bawk.
.
.
Chhhul-hmawr hi vawi leh khatah a cancer thut ngai lova, natna avangin zawi zawiin a nihphung a inthlak danglam a, cancer meuh tur chuan hun leh nihphung danglam tam tak a paltlang thina ni.
.
Chutianga a kalkawng chu tehna mumal taka teh niin Cervical Dysplasia emaw Cervival Intraepithelial Neoplasia (CIN tiin kan sawi zui ang) tiin a danglam chhoh dan ang zelin CIN-1, CIN-2 leh CIN-3-ah te then a ni a, CIN-3 thleng a han nih tawh hi chuan, chutianga CIN-3 ni tawh zawng zawng 50% zet chu kum 10 chhungin chhulhmawr cancer nasa takah a chang tawh thin a ni.
.
HPV lakah chuan kan him thei em?
HPV laka invenna (vaccine) siam a lo ni ta leh zel a, India ramah pawh vaccine chi hnih ‘ Bivalent’ leh ‘Quadrivalent’ an tih te chu kum 2004 leh kum 2002 atang khan kan lo hmang tan ve thei ta a ni.
.
He invenna hmang miah lo hmeichhiate hian HPV kai theihna hi kan damchhungin 80% zet kan nei kan tih tawh kha. Amaherawhchu, invenna (Bivalent Vaccine) hi tum thum (0,1&6 Months) lak a nih chuan HPV 16 leh HPV 18, cancer thlen duh deuh ber kan tih lakah khan kan fihlim thei a. Invenna tho (Quadrivalent Vaccine)-ah thung chuan tum thum (0,2&6 months) lak hian HPV 16, 18, 6 leh 11 laka kan him theih mai bakah mipat hmeichhiatna atanga kai chi natna chikhat serh leh a vela singsihlit (Genital warts) ang tak lakah pawh kan him theih phah a ni.
.
HPV Vaccine chuan eng chen nge a ven:
.
HPV Vaccine hi a him Thain a chhe zawnga nghawng dang a neih sawi tur a vang hle a, amaherawhchu he invenna hi pek emaw lak emaw hmain HPV kai leh kai loh hriat chian hmasak ngei ngei tur a ni. HPV la kai lo chiang balin he invenna hi a la anih chuan kum 8 chhung tal chu CIN 2 leh CIN 3 thlentu HPV-16 leh HPV-18 lakah 100% in a him tura ngaih a ni.
.
Kum 2007 atang khan Dose maktaduai 2,500 lai pek a lo ni tawh a, India ramah ngei pawh Punjab leh Delhi-ah te phei chuan kum 2016 atang khan mipui nawlpui vaccine (National Immunization Schedule)-ah an lo telh daih tawh a ni.
.
Eng pawh ni se, kan khawtlang nun leh ei bar zawnna kawnga kan changkan lehzual hun, hmeichhiate tihchak an nih a, inentir a, hriatchhuah hma a, inenkawlna kan uar hunah chuan hmeichhiate nasa taka tiretheia suat mektu natna, chhul-hmawr cancer hi kan la umbo ngei ang.
Comments
Post a Comment