Skip to main content

ᅠCHHUL I PAIH ANG MAW? Chhul Paih leh a nghawng.

Chhul paih a tha em?

ᅠ By Isaka Tlau

Chhul hi Greek tawng chuan ‘hystera’ tih a ni a, hemi vang hi a ni chek ang chu hmakhawsang Greek mite chuan hmeichhiate hian chhul an neih avangin hysteria (â si lova rilru chiai thut thutna, thisen that lohna, hlim ruihna) an nei thin ni a an rin tlat chu. Hei hi ngaihdan diklo a ni. Tunlaiah erawh chuan hmeichhe thenkhatte chuan thi neih laia natna te, tai na te, thi nei mumal lo – tlem lutuk emaw tam lutuk emaw – avangte leh chhan dang vangin, thi mumal tho chung pawhin, chhul an paihtir mai thin a ni.

Hysterectomy (chhul paih) hi damdawi thiamna lamah chuan a lar ta hle mai a. India ramah hian hmeichhia kum 50 tling tawh chin za zela pariat (8%) chuan an chhul an paihtir ni a chhut a ni. Thingtlang leh khawpuiah a danglam a; khawpui hmeichhia za zela sawmhnih (20%) in hysterectomy an tih laiin, thingtlang lamah erawh chuan zai loh an thlang zawk tlangpui a ni.

Hmeichhe tam tak hian kum 40-50 inkar vel hian an chhul an paihtir tlangpui nia chhut a ni a, natna bik thenkhat a awm chuan kum 40 hma pawha paih an awm bawk. Chhul sirah hian chibawm (ovary) a awm a, hei hian hmeichhe chi mai piah lamah lung (heart), ruh leh thisen kal vel tha leh hrisel taka vawngtu hmeichhe hormone (pangti peng thununtu thalbe tuihnang) a pe chhuak tel a. Hysterectomy neih hian chibawm (ovary) hi an paih tel thei a, an paih tel kherlo thei bawk a ni. Chibawm an paih tel chuan, surgical menopause a thlen thei a. Hei hian thi hul kaihhnawih harsatna tam tak a thlen thut thei a ni. An paih tel lo anih erawh chuan, a hnathawh pangngai hun engemaw chen la thawk in hormones chi hrang hrang a la siam reng thei thung.

Hun reilote chhunga hmeichhe hormone tawp thut hi taksa in a ngaihna a hrelo thin a; taksa lum pup pup (hot flush), muthilh laia thlan vak (night sweats), nguina (depression), zawina (weakness) leh muthilh harsatna (insomnia) te a awm thei a ni. Ei leh in atanga pum leh ril in calcium a hip luh tlem tak avangin ruh a mawih hma bik a, hei vang hian ruhtliak, hnungzang ruh khi leh ruh lam natna tam tak a thlen awlsam phah thei bawk. Heng hmeichhe hormone venhimna tello chuan thisen a thau awmdan (lipid profile) a inthlak a, lung thalo vei theihna a let sarih in a pung bawk a ni. Serh a ro a, nupa nun hman a tihrehawm thei a; phing (urinary bladder) in a dawmkangtu tihrawl thenkhat a dul/chak loh avangin serh kua (vagina) ah tawlh lutin zunin leh zun kawng natna a thlen thei a; ek khal, ek tang te an nei thei bawk a ni.

Chhul paih hian hlauhawmna a nei ve bawk a: zai laklawh laiin thi a put vak thei a, thisen zamah thi khar a insiam phah thei a, a bul vela taksa bung hrang – zun kawng, phing, ril etc. te tihchhiat palh theih a ni. Chhul leh a kaihhnawih cancer a awm erawh chuan chhul paih hi a ngai ngei ngei thin a; a stage a zirin damdawi (chemotherapy) emaw, ni zung hmang (radiation) emaw, a pahnih emaw tangkawp a enkawl theih a ni bawk.

A chang chuan chhul bang chhung lam (endometrium) hi a bul vela tisa: chi bawm (ovary), phing (bladder) leh ril (intestines) ah te a thang/chawr lut thin a. Thi neih (period) apiangin a than luh belh zel a, tisa dang hnathawh tibuaiin thi neih laiin tai na leh kawng na te a siam thin a. A tirah chuan damdawi (hormone therapy) hmanga enkawl tur a ni a, a dam theihloh chuan chhul paih chauh tur a ni.

Chhul tihrawlte hi than dan diklo deuhva thangin, cancer ni silovin chhulah bawk a awm thei a, hei hi fibroid an ti a. Fibroid hi pakhat emaw, tam tak maw, tereuhte emaw, lian tak emaw a ni thei. A lo than len chuan chhul bul vela tisa – phing, ril – te a nek chep thei a, thiput a siam thei a, thi neih laia tai na emaw kawng na tak emaw a thlentir thei a ni. Hmeichhia kum 35 chunglam zingah hian za zela sawmhnih (20%) te chuan fibroid hi neia chhut a ni a; a tam zawk te hi chu a lang chhuak mai lova, natna dang avanga ultrasound hmanga pum an enna lamah an hmu chauh thin a ni. Fibroid avanga harsatna awm thin tam zawk hi damdawi hmanga enkawl theih a ni a, a len viau chuan chhul paih kherlo pawhin a bawk chauh kha a paih theih a. Fibroid hi cancer-a a channa chance a tlem hle a ni.

Nau neih hian chhul dawm kangtu tihrawl tifanin, chhul a tawlh thlak phah thei a. A vanduai zual phei chu an serh pawnah chhul a rawn chhuak hial thei a ni (uterine prolapse). Heng tihrawl rul tawh te hi zai mar/that leh theih chin a awm a, amaherawhchu chhul paih tawp ngai hial te pawh a ni ve thei tho bawk a ni.

Thi neih laia thi put hnem lutuk te hi a chhan a zirin damdawi chi hrang hrang hmanin a enkawl theih a. Hmeichhe thatlohna avanga kawng na/tai na reh theilo te tan chhul paih hi a tangkai hmel viau mai thei, mahse a tihdam dan tur a ni hauhlo thei a, a nat belhchhah hlauh thei a ni.

Chhul paih (hysterectomy) hi pum zai hawnin a theih a, laparoscopy hmangin kaw tereuhte atang pawhin a theih a, serh atang pawhin a theih bawk. Laparoscopy leh serh atanga chhul paih hmang hian inzaina hnu ser pumah a awmlo a; a khawi ber hmangin nge chhul paih a nih ang tih erawh chu a a chhan a zir leh a enkawltu daktawr in tha a tih dan angin a kalpui mai ang: chhul eng tiat a lian nge tih te, chhul bul vel tisa en a ngai em tih leh a dangte azirin.

Chhul hi a vaiin a paih theih a (total hysterectomy). A hmawr lam (cervix) tel lovin a paih theih bawk (sub total hysterectomy). A hnuai lam paih tel loh chuan, a paihloh chin chhul hmawr kha khuareiah cancer a la in siam thei tho a, chuvangin regular tak a in check up thin zel tho tur a ni.

A tlangpuiin chhul paih avanga inzai hliamna hian kar ruk vel tal dam nan hun a duh thin a ni. Chumi hun chhung chuan damlo chuan rit a chawi tur a ni lo a, hna hahthlak a thawk tur a ni lo. Kar ruk hunah chauh tihrawl leh ruh tihchak nan insawizawi (exercise) theih a ni a: minit sawm vel zingah emaw tlaiah emaw walk thin la, zawi zawiin darker khat vel thlenga pawh sei theih a ni. A verh (laparoscopic hysterectomy) leh serh atanga paih (vaginal hysterectomy) te erawh a zai pangngai aiin a dam hma in, na a tlem hle thung.

Comments

Popular posts from this blog

An pa awm loh hlan in - 2

Room chhung ah chuan kan indep ri chu a khat a ni ber a ri thlawrh thlawrh mai a, chutia a thut tlum pup pup lai chuan a in zawk a a tho kang zawk a, a tla fel der, ka bawp inkar ah chuan kak suah hian a mu zangthal tawp a, a chhu chuan min hma chhawn kak suah a, ka kut min phuarna chu kan indep na lamah a lo thawl deuh tawh a, ka phelh a, a chau ngang a niang che peih mang lo chuan a la mu reng a, kei lah chu ka la zo ve der silo, a mah chu ka hnuk hnai a, a chhu chu ka liah sak tan leh a, Mawitei : Duhtawk rih teh, ka zo fel chiah ania, kan tih leh chuan ka che thei tawh lo ang, ka hmuam sak leh zawk dawn che nia. Keimah : Ka la zo ve hleinem, nuam i ti leh dawn lutuk Ka ki tho a, a kut leh a ke chu ka phuar sak ve a, a chhu chu kawm pah chuan ka liah sak tan leh ta a, a tre ruai  a, rei lo te ah chuan a zo leh ta mai a, ka liah fai sak leh vek a, Ka zang chu a chhu zawnah chuan ka tin ren rawn a, ka nawr lut full leh ta pulh mai, ka la dep duh lo a, a hnute ka kha...

KA U THARPUII NEN KAN IN LU NASA

Ka nu hova awm kan ni a. Unau zinga mi lai niin college ka lut tan ve chiah a. U pahnih mipa ve ve ka nei a, nau pahnih hmeichhia ve ve ka nei bawk a. Ka naute hi ka nu bulah an leh riak ve ve a. Kan in hnuai hi rem vak lovin room te tak che chauh lengin kan siam a. Tah hian keimahin ka riak thin a. Ka u te hi chu khum hrang neiin in chungah an riak thin a.  Ka nu hian thingpui dawr lun zet mai a nei a. Kan hun awl zawng zawngah kan pui thin a. Ka ute pawh an bang chuang lo. Ka naute erawh hi chu kan kar a hlat deuh avangin no seng leh tirhkah bak chu an la thawk vak lo. He tiang a nih avang hian thingpui dawra thawk nula ka nu hian pahnih pathum englai pawhin a nei thin a. Tum khat kan in daih loh deuh tum hian thingtlang lama kan chhungte min pui turin a chah a. A hming chu Tharpuii a ni a. U Tharpui tiin min koh tir a. A ni hi nula sang vak lo, ngo lam deuh hmai bial, sam dar vaw hnap dum hlap mai. Hmaibial hmel chhe lo deuh mai hi a ni a. A lo thlen tirh atangin ka...

Puitling Thawnthu

“i van la har ve” “nia ka lo insu a, enge ni vak2?” ka insuk sa ka pho tur chu ka pawm tun bawk sia..ka thiannu lah chu a lo thinrim hlur tawh a.. “in pa a awm em? ka lo bia” “a zin….darling” “ninawm…zin reng mai…” “enge a??? a hrim hrimin kan pa hi biak rawn tum ziah suh” “ohh dearie, in pa ka be peih hi chu lawm hle rawh… ka then tir lo che hi a vannei” “tul vak2 lo…egeee…sawi teh, puan pho ka duh a nia” “keima personal my dear-a hian in nupa nen 6 miles ah zuk kal ila a tia, zanah.. live music a awm dawn a” “restaurant thar kha maw…” “yes…mhse ngailo mai..in pa a awm si loh chuan” “nia, bakah zanah pedicure tih ka lo tum laklawh toh…in nupa khan mi hmuhah zuk inhmangaih der leh mai mai rawh u” “zothanpar, a tawk…i chawh” “ooppss… chawh chu i khup kha…hahaha” “uiii…a dam thei lo..ka ning…tukinah ka tauh belh lehnghal” BLAH…BLAH…BLAH… ni leng chuan ka buai a, ka thil tih pah chuan ka nun ka chhui kir a, a changin ka thinrim a, a changin ka inkhawngaih a, a chang leh ka nui...