Chhul paih a tha em?
ᅠ By Isaka Tlau
Chhul hi Greek tawng chuan ‘hystera’ tih a ni a, hemi vang hi a ni chek ang chu hmakhawsang Greek mite chuan hmeichhiate hian chhul an neih avangin hysteria (â si lova rilru chiai thut thutna, thisen that lohna, hlim ruihna) an nei thin ni a an rin tlat chu. Hei hi ngaihdan diklo a ni. Tunlaiah erawh chuan hmeichhe thenkhatte chuan thi neih laia natna te, tai na te, thi nei mumal lo – tlem lutuk emaw tam lutuk emaw – avangte leh chhan dang vangin, thi mumal tho chung pawhin, chhul an paihtir mai thin a ni.
Hysterectomy (chhul paih) hi damdawi thiamna lamah chuan a lar ta hle mai a. India ramah hian hmeichhia kum 50 tling tawh chin za zela pariat (8%) chuan an chhul an paihtir ni a chhut a ni. Thingtlang leh khawpuiah a danglam a; khawpui hmeichhia za zela sawmhnih (20%) in hysterectomy an tih laiin, thingtlang lamah erawh chuan zai loh an thlang zawk tlangpui a ni.
Hmeichhe tam tak hian kum 40-50 inkar vel hian an chhul an paihtir tlangpui nia chhut a ni a, natna bik thenkhat a awm chuan kum 40 hma pawha paih an awm bawk. Chhul sirah hian chibawm (ovary) a awm a, hei hian hmeichhe chi mai piah lamah lung (heart), ruh leh thisen kal vel tha leh hrisel taka vawngtu hmeichhe hormone (pangti peng thununtu thalbe tuihnang) a pe chhuak tel a. Hysterectomy neih hian chibawm (ovary) hi an paih tel thei a, an paih tel kherlo thei bawk a ni. Chibawm an paih tel chuan, surgical menopause a thlen thei a. Hei hian thi hul kaihhnawih harsatna tam tak a thlen thut thei a ni. An paih tel lo anih erawh chuan, a hnathawh pangngai hun engemaw chen la thawk in hormones chi hrang hrang a la siam reng thei thung.
Hun reilote chhunga hmeichhe hormone tawp thut hi taksa in a ngaihna a hrelo thin a; taksa lum pup pup (hot flush), muthilh laia thlan vak (night sweats), nguina (depression), zawina (weakness) leh muthilh harsatna (insomnia) te a awm thei a ni. Ei leh in atanga pum leh ril in calcium a hip luh tlem tak avangin ruh a mawih hma bik a, hei vang hian ruhtliak, hnungzang ruh khi leh ruh lam natna tam tak a thlen awlsam phah thei bawk. Heng hmeichhe hormone venhimna tello chuan thisen a thau awmdan (lipid profile) a inthlak a, lung thalo vei theihna a let sarih in a pung bawk a ni. Serh a ro a, nupa nun hman a tihrehawm thei a; phing (urinary bladder) in a dawmkangtu tihrawl thenkhat a dul/chak loh avangin serh kua (vagina) ah tawlh lutin zunin leh zun kawng natna a thlen thei a; ek khal, ek tang te an nei thei bawk a ni.
Chhul paih hian hlauhawmna a nei ve bawk a: zai laklawh laiin thi a put vak thei a, thisen zamah thi khar a insiam phah thei a, a bul vela taksa bung hrang – zun kawng, phing, ril etc. te tihchhiat palh theih a ni. Chhul leh a kaihhnawih cancer a awm erawh chuan chhul paih hi a ngai ngei ngei thin a; a stage a zirin damdawi (chemotherapy) emaw, ni zung hmang (radiation) emaw, a pahnih emaw tangkawp a enkawl theih a ni bawk.
A chang chuan chhul bang chhung lam (endometrium) hi a bul vela tisa: chi bawm (ovary), phing (bladder) leh ril (intestines) ah te a thang/chawr lut thin a. Thi neih (period) apiangin a than luh belh zel a, tisa dang hnathawh tibuaiin thi neih laiin tai na leh kawng na te a siam thin a. A tirah chuan damdawi (hormone therapy) hmanga enkawl tur a ni a, a dam theihloh chuan chhul paih chauh tur a ni.
Chhul tihrawlte hi than dan diklo deuhva thangin, cancer ni silovin chhulah bawk a awm thei a, hei hi fibroid an ti a. Fibroid hi pakhat emaw, tam tak maw, tereuhte emaw, lian tak emaw a ni thei. A lo than len chuan chhul bul vela tisa – phing, ril – te a nek chep thei a, thiput a siam thei a, thi neih laia tai na emaw kawng na tak emaw a thlentir thei a ni. Hmeichhia kum 35 chunglam zingah hian za zela sawmhnih (20%) te chuan fibroid hi neia chhut a ni a; a tam zawk te hi chu a lang chhuak mai lova, natna dang avanga ultrasound hmanga pum an enna lamah an hmu chauh thin a ni. Fibroid avanga harsatna awm thin tam zawk hi damdawi hmanga enkawl theih a ni a, a len viau chuan chhul paih kherlo pawhin a bawk chauh kha a paih theih a. Fibroid hi cancer-a a channa chance a tlem hle a ni.
Nau neih hian chhul dawm kangtu tihrawl tifanin, chhul a tawlh thlak phah thei a. A vanduai zual phei chu an serh pawnah chhul a rawn chhuak hial thei a ni (uterine prolapse). Heng tihrawl rul tawh te hi zai mar/that leh theih chin a awm a, amaherawhchu chhul paih tawp ngai hial te pawh a ni ve thei tho bawk a ni.
Thi neih laia thi put hnem lutuk te hi a chhan a zirin damdawi chi hrang hrang hmanin a enkawl theih a. Hmeichhe thatlohna avanga kawng na/tai na reh theilo te tan chhul paih hi a tangkai hmel viau mai thei, mahse a tihdam dan tur a ni hauhlo thei a, a nat belhchhah hlauh thei a ni.
Chhul paih (hysterectomy) hi pum zai hawnin a theih a, laparoscopy hmangin kaw tereuhte atang pawhin a theih a, serh atang pawhin a theih bawk. Laparoscopy leh serh atanga chhul paih hmang hian inzaina hnu ser pumah a awmlo a; a khawi ber hmangin nge chhul paih a nih ang tih erawh chu a a chhan a zir leh a enkawltu daktawr in tha a tih dan angin a kalpui mai ang: chhul eng tiat a lian nge tih te, chhul bul vel tisa en a ngai em tih leh a dangte azirin.
Chhul hi a vaiin a paih theih a (total hysterectomy). A hmawr lam (cervix) tel lovin a paih theih bawk (sub total hysterectomy). A hnuai lam paih tel loh chuan, a paihloh chin chhul hmawr kha khuareiah cancer a la in siam thei tho a, chuvangin regular tak a in check up thin zel tho tur a ni.
A tlangpuiin chhul paih avanga inzai hliamna hian kar ruk vel tal dam nan hun a duh thin a ni. Chumi hun chhung chuan damlo chuan rit a chawi tur a ni lo a, hna hahthlak a thawk tur a ni lo. Kar ruk hunah chauh tihrawl leh ruh tihchak nan insawizawi (exercise) theih a ni a: minit sawm vel zingah emaw tlaiah emaw walk thin la, zawi zawiin darker khat vel thlenga pawh sei theih a ni. A verh (laparoscopic hysterectomy) leh serh atanga paih (vaginal hysterectomy) te erawh a zai pangngai aiin a dam hma in, na a tlem hle thung.
Comments
Post a Comment